پند و اندرز

شنیدن و بکار بستن پند واندرز پیران خردمند و گرم وسرد روزگار چشیده, مایه ثروت است

در فرهنگ قند پارسی,  نمونه های بسیاری از  پند ها و اندرز های رهایی بخش از بند دیو  و دد را از بزرگان شعر و ادب پارسی داریم که دانستن وکاربرد هر کدام, مایه خوشبختی و بهروزی خواهد بود. _____________________________________________________________________

           خرد اندوزی , خرد ورزی و خردگرایی

خرد اندوزی, خرد ورزی, خردگرایی, خرد بینی, خرد گویی و خرد سنجی چشم و گوش ودهن از دیدگاه حکیم فرزانه ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه جهانتابش.

حکیم فرزانه ابوالقاسم فردوسی, بهترین آفریده خدا را خرد میداند و شاهنامه جهان آشنا را با نام خدایی شروع می کند که خرد را آفریده است و خرد بهترین آفریدۀ اوست:

به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه برنگذرد

خرد بهتر از هر چه ایزد بداد

ستایش خرد را به از راهِ داد

خرد را با چشم و گوش و زبان بازتاب داد

از دیدگاه حکیم فرزانه ابوالقاسم فردوسی, خرد است که هم نگهبان زندگی ماست و هم نگهبان سه پاسبان وجود که عبارتند از چشم و گوش و زبان. حکیم فرزانه فردوسی باور دارد که خرد با پاسبانی و نگهبانی از واردات و صادراتِ چشم و گوش و زبان، موجب خوشبختی انسان می شود:

نخست آفرینش، خرد را شناس

نگهبان جانست و آن سه پاس

سه پاس تو چشم است وگوش و زبان

کزین سه رسد نیک و بد بی‌گمان

خردمند باش و بی آزار باش

همیشه زبان را نگهدار باش

خرد پیش حکیم فرزانه فردوسی از عقل جزیی متمایز است و بنابراین فرمانبر اهریمن و نفسانیت نیست:

به نیکی خرد رهنمای تو باد

زمین و زمان خاکپای تو باد

کسی کو خرد جوید و ایمنی

نیاید سوی کیش اهریمنی

خردمند سخن سنجیده می گوید و بادبان خرد را به کار می گیرد تا راه درست را بیابد و در عین حال به موقع هم از لنگر سخن استفاده می کندو هر چه را به ذهنش می رسد، بر زبان نمی راند:سخن لنگر و بادبان با خردبه دریا خردمند چو بگذرد دانش و قدرت:فردوسی دانش را با قدرت پیوند می که نگاه فردوسی مثبت است:

توانا بود هر که دانا بود

ز دانش دل پیر برنا بود

خرد و نیکبختی

خوشبختی هر دو دنیای ما, در گرو حسن استفاده از خرد است:

خرد رهنمای و خرد دلگشای

خرد دست گیرد به هر دو سرای

ازو شادمانی وَزویت غمیست

وزویت فزونی، وزویت کمیست

انسان بی خرد، کور است و راهش را گم می کند:

خرد چشمِ جانست چون بنگری

تو بی‌چشم، شادان جهان نسپری

خرد و صلح طلبی

حکیم فرزانه فردوسی بر آن است که به راه انداختنِ جنگ و کین توزی از سر بی خردی است و جنگ طلبی، آبروی انسان را بر باد می دهد. جنگ طلبی به کین توزی آغشته است و خردمندی بر اراده نیک:

به دانش نیاید سر جنگجوی

نباید به جنگ اندرون، آبروی

سر مرد جنگی، خرد نسپرد

که هرگز نیامیخت کین با خرد

کینه از جنس آتش است و خرداز جنس آب و ابلیس هم بی خرد است و فرمانروای خوب, به آشتی تمایل دارد نه به جنگ:

یکی پر ز آتش، یکی پر خرد

خرد با سرِ دیو کی برخورد

خرد باید اندر سر شهریار

که تندی و تیزی نیاید به کار

تو را خشم با آشتی گر یکیست

خرد بی گمان نزدِ تو، اندکیست

خرد و افزون خواهی

دشمن خرد، طمع و زیاده خواهی و به قول حکیم فرزانه فردوسی(آز) است و آزِ تاج و تخت هم خرد را نابود می کند و هم دادگستری را پایمال می کند. نمونه دارندگان این آز در شاهنامه، برادران ایرج(سلم و تور) و اسفندیار هستند:

پزشک تو پندست و داد و خرد

مگر آزِ تاج، از دلت بستُرَد

خردمند می داند که دنیا فانی است لذا فزون خواهی پیشه نمی کند:

فزونی نجست آن که بودش خرد

که برما بد و نیک هم بگذرد

حکیم فرزانه فردوسی می گوید نیاکان مانیزبرخردورزی تاکید موکد داشتند:

کسی را که کوتاه باشد خرد

به دین نیاکان خود ننگرد

فرمانروای ستمگر، پاس خردمندی و خردمندان را نمی دارد:

به شهری که بیداد شد پادشا

ندارد خردمند بودن روا

غرور و خردمندی

و اما خودرایی غیر از خردمندی است و مغرور شدن به خرد، عین بی خردی است و خردمند حقیقی کسی است که خرد دیگران را به خرد خود می افزاید. اگر گمان کنی داد و وام خرد را گزارده یی و همه چیز می دانی، روزگار بلایی به سرت می آورد که دوباره به جای اول بودی:

چو گویی که وامِ خرد توختم

همه هر چه بایستم آموختم

یکی نغز بازی کند روزگار

که بنشاندت پیش آموزگار

به سلامت

______________________________________________________________________________________________________